Rys historyczny
Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego od ponad stu dwudziestu pięciu lat nieprzerwanie wpisuje się w krajobraz Polski, bogatej w różnego rodzaju formy życia zakonnego (później rozszerzy się także poza jej granicami), a szczególnie ziemi krakowskiej, na której od 1894 r. znajduje się Dom Generalny tej rodziny zakonnej.
Zgromadzenie, popularnie zwane siostrami sercankami, powołał do istnienia w Krakowie 15 IV 1894 r. ks. prof. Józef Sebastian Pelczar, przy współudziale s. Klary Ludwiki Szczęsnej, pierwszej przełożonej generalnej zgromadzenia.
Kongregacji opartej na regule św. Franciszka z Asyżu, jej założyciel nadał charakter służebny. Siostry poświęcały się posłudze służącym i robotnicom, prowadząc dla nich w Krakowie, Zakopanem i we Lwowie przytuliska wraz ze szkołami praktycznymi gospodarstwa domowego. Do głównych zadań apostolskich zgromadzenia należały również: pielęgnacja chorych w szpitalach i w domach prywatnych, a także formacja religijna dzieci, młodzieży i dorosłych.
Odtworzenie historii zgromadzenia oraz losów poszczególnych domów zakonnych możliwe jest dla współczesnych badaczy dzięki zachowanemu archiwum tej kongregacji. Dzieje archiwum związane były z kolejami zgromadzenia. Od 1 IV 1894 – 26 VII 1896 Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego zajmowało posesję przy ul. Św. Krzyża 10, tam mieściło się przytulisko dla służących, ale i dom generalny. Archiwum ze skromnym wówczas zasobem, obejmującym dokumentację erekcji, akt zatwierdzenia zgromadzenia na prawie diecezjalnym, a także księgi ewidencyjne, znajdowało się na kilku półkach w kancelarii domu przy ul. Św. Krzyża. Następnie z powodu powiększania się wspólnoty sióstr, jak również wzrostu liczby służących zgłaszających się do przytuliska ks. J.S. Pelczar rozpoczął starania zmierzające do wybudowania nowego klasztoru przy ul. Garncarskiej. Uroczyste otwarcie domu, przy którym znajdowało się również przytulisko, miało miejsce 26 VII 1896 r. Tam również wraz z kancelarią zakonną przeniesiono archiwum. Zasób tegoż rozszerzał się wraz z rozwojem zgromadzenia. Pierwszy raz nazwa oficjalna archiwum zgromadzenia wymieniana jest w kronice pod rokiem 1902, kiedy to bp przemyski J.S. Pelczar oddał zarząd ochronki w Jaśliskach siostrom sercankom. Sporządzone wówczas umowy nakazał zdeponować w archiwum zgromadzenia. Archiwum pozostawało pod bezpośrednią opieką sekretarki generalnej. Ona według Konstytucji, czyli prawa wewnętrznego zgromadzenia zobowiązana była do przechowywania w archiwum: „ksiąg i papierów odnoszących się do zarządu zgromadzenia”. Do jej obowiązków należało również „spisywać dzieje tegoż [zgromadzenia] i protokoły posiedzeń Rady Jeneralnej”. Na przestrzeni 125 lat archiwum zmieniało jeszcze kilka razy swe położenie. W czasie zawieruchy II wojny światowej archiwalia zostały spakowane do drewnianych skrzyń, które przeniesiono do pobliskiego domu zakonnego przy ul. Jabłonowskich (1943-1945). Po wojnie zasób archiwalny wraz z kancelarią umieszczono w domu macierzystym przy ul. Garncarskiej 26, a następnie w 1956 r. archiwum oddzielono od kancelarii i sekretariatu generalnego umieszczając je w pomieszczeniach zgromadzenia przy ul. Garncarskiej 24.
Podział zasobu archiwalnego
Zasób omawianego archiwum jest zbliżony do zasobu archiwów zakonnych. Na przestrzeni lat wyróżniły się w zbiorach archiwum trzy zespoły:
- Akta założyciela zgromadzenia św. Józefa Sebastiana Pelczara;
- Akta współzałożycielki bł. Matki Klary Ludwiki Szczęsnej;
- Akta domu generalnego Zgromadzenia Służebnic Najśw. Serca Jezusowego, prowincji i poszczególnych domów zakonnych.
Wśród archiwaliów zespołu akt św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara na uwagę zasługuje:
- spuścizna rękopiśmienna, testamentem przeznaczona zgromadzeniu, wśród której dominującą część stanowią materiały autobiograficzne założyciela: dzienniki, zapiski kronikarskie; korespondencja ze Zgromadzeniem Służebnic Najśw. Serca Jezusowego, przełożoną generalną M. Klarą Szczęsną, jak również poszczególnymi siostrami, osobami duchownymi i świeckimi; toasty, kazania, mowy, oraz ich koncepty i bruliony; notatki rekolekcyjne; rękopisy dzieł później wydanych;
- dzieła drukowane z zakresu historii Kościoła, teologii, homiletyki i prawa małżeńskiego dedykowane zgromadzeniu;
- dokumentacja fotograficzna;
- akta jego procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego;
- prace naukowe o osobie i działalności J.S. Pelczara.
- należy również uwzględnić w tym zespole obszerny zbiór próśb i podziękowań, zanoszonych przez przyczynę św. J.S. Pelczara, a także dokumentacje cudów jemu przypisywanych.
Kolejnym zespołem są Akta Matki Współzałożycielki bł. Klary Ludwiki Szczęsnej.
Archiwalia można zakwalifikować do pięciu grup:
- materiały biograficzne;
- korespondencja;
- akta procesu beatyfikacyjnego;
- dokumentacja fotograficzna;
- publikacje.
Zasadnicza część pozostałych archiwaliów dotyczy działalności zgromadzenia w przeszłości. Zdecydowaną większość tego zespołu zajmuje:
- dział kronik: zgromadzenia (1894-1999), domów już nieistniejących oraz dzieł prowadzonych przez zgromadzenie tj. kroniki szpitali, zakładów opieki, ochronek, szkół, ale również pierwsze kroniki aktualnie istniejących domów zakonnych w depozycie;
- akta XVII Kapituł Generalnych zgromadzenia;
- dokumentacja otwarta poszczególnych prowincji zgromadzenia;
- archiwa zamknięte domów zakonnych nieistniejących;
- akta domów zakonnych istniejących (akt erekcji domu zakonnego, korespondencja urzędowa z przełożoną generalną itp.);
- korespondencja urzędowa domu generalnego
- akta personalne sióstr i ich spuścizny;
- dokumentacja fotograficzna (do historii zgromadzenia i poszczególnych placówek);
- druki, opracowania o zgromadzeniu;
- materiały audiowizualne.
Archiwum prezentuje część swych zbiorów w okolicznościowych wystawach, korzystając z sal ekspozycyjnych muzeum im. św. J.S. Pelczara w Krakowie.
s. Remigia Sawicka sł. NSJ
Adres: ul. Garncarska 24, 31-115 Kraków
Telefon: (0-12) 421-86-68; 422-57-66 w. 52
e-mail:
Udostępnianie: poniedziałek-piątek w godz. 9.00 - 17.00 (po uprzednim zgłoszeniu).