Muzea uczą historii, kultury narodu i rozmiłowania w dziełach sztuki.
św. J.S. Pelczar
Polskie muzealnictwo kościelne rozpoczęło swoją historię w drugiej połowie XIX wieku. Jego zadaniem była i jest troska o dobro kultury chrześcijańskiej i właściwe metody zabezpieczania dzieł sztuki religijnej.
Św. Józef Sebastian Pelczar (1842-1924) w trosce o sztukę kościelną, jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, współorganizował Towarzystwo św. Łukasza (1879), którego celem było dostarczanie kościołom i osobom prywatnym niedrogich, a wartościowych obrazów religijnych. Sam był członkiem tego Towarzystwa, a później i jego prezesem. Podczas otwarcia sekcji naukowej pierwszego wiecu katolickiego w roku 1893 w Krakowie podkreślił, iż: "Kościół katolicki był, jest i będzie zawsze przyjacielem nauk, krzewicielem zdrowej oświaty, rzecznikiem prawdziwego postępu, protektorem sztuk pięknych. Wprawdzie zadaniem Kościoła jest nieść przed ludzkością pochodnię prawdy objawionej, ale nie lekceważy on także światła przyrodzonego, wiedząc, że oba te światła są jakby dwoma promieniami, wychodzącymi z jednego ogniska i do tegoż ogniska, to jest do Boga, wiodącymi".
Od 1899 r. jako biskup troszczył się o przetrwanie narodowego dziedzictwa na terenie diecezji przemyskiej, m.in. przyczynił się do restauracji katedry i pojezuickiego kościoła Serca Jezusowego. Na Synodzie Diecezjalnym w 1902 roku bp Pelczar powołał do życia Muzeum Diecezjalne w Przemyślu, które zgromadziło w swych zbiorach dzieła sztuki religijnej wycofane z kultu i nieraz porzucone, dzięki czemu uratowano wiele zabytków kultury polskiej. W 1991 r. Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu otrzymało imię swego założyciela. Na terenie południowej Polski, istnieje drugie muzeum, które posiada w swych zbiorach pamiątki po św. Józefie Sebastianie.
Muzeum św. Józefa Sebastiana Pelczara w Krakowie powstało w 1986 roku. Otwarcia muzeum, mieszczącego się w pomieszczeniach klasztoru Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego, dokonał ks. kard. Franciszek Macharski w uroczystość Najświętszego Serca Jezusowego. Dziś ekspozycja obejmuje pomieszczenia, w których znajdują się pamiątki związane ze św. J.S. Pelczarem, bł. Matką Klarą Szczęsną i z historią Zgromadzenia, oraz pamiątki przekazane Zgromadzeniu przez Ojca Świętego Jana Pawła II.
W zbiorze pamiątek po św. Józefie Sebastianie Pelczarze znajduje się, m.in. owalny obrazek malowany na porcelanie z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem według Murilla, z 2 poł. XIX wieku, który zwykł był stać na biurku Biskupa. To właśnie przedstawienie umieścił Pelczar w swoim herbie biskupim dodając zawołanie „Ave Maria”. Z takim właśnie herbem zachowała się księga pamiątkowa, ofiarowana przez diecezję przemyską biskupowi Józefowi Sebastianowi, z okazji 50-lecia święceń kapłańskich w 1914 roku. Pastorał, pierścień i album ze zdjęciami studentów, dar profesorów i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, pochodzą z 1899 roku. Pastorał został wykonany w krakowskiej pracowni Piotra Seipa. W krzywaśni pastorału, zdobionej liśćmi akantu, umieszczono dwa medaliony malowane na porcelanie z przedstawieniem Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Józefa. Gałkę zdobią herby Kapituły Katedralnej i Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz cztery medaliony: dwa malowane na porcelanie, z przedstawieniem św. Stanisława BM i św. Jana Kantego, i dwa grawerowane, przedstawiające katedrę wawelską i gmach Collegium Novum w Krakowie. W 1983 r. ks. bp Ignacy Tokarczuk ofiarował pastorał bpa Pelczara do zbiorów muzeum w Krakowie.
Z szat używanych przez J.S. Pelczara zachowały się sutanna kapłańska i biskupia, płaszcz, toga profesorska z biretem, strój kanonicki, peleryna z soboli (gronostaje), stuła haftowana przez siostry sercanki, którą Ojciec Założyciel często zakładał, rękawiczki liturgiczne, dwie mitry sprzed 1911 roku, haftowane złotą nicią, na jednej z nich umieszczono herb biskupa Pelczara, oraz dwa ornaty z końca XIX i początku XX w.
W szafach przechowywany jest bogaty księgozbiór dzieł autorstwa Józefa Sebastiana oraz książki, których używał. Eksponowany jest także pulpit, przy którym pracował jako biskup, dar Kurii Archidiecezjalnej w Przemyślu.
Wśród naczyń liturgicznych są srebrne ampułki, wykonane w pracowni Marcina Jarry w 1901 r., z wygrawerowanym na tacy herbem Biskupa. Jest to dar Gminy i Parafii w Sąsiadowicach.
Pieta - rzeźba Matki Boskiej Bolesnej z Jarosławia, wykonana w drewnie lipowym przez Michała Kruka z Przeworska, jest imieninowym darem dla Biskupa od Wincentego Marii Podlewskiego, przeora oo. dominikanów w 1903 r.
Całości ekspozycji dopełnia klęcznik z napisem „Chwała Sercu Jezusowemu”, koniec XIX w., konfesjonał, w którym spowiadał w willi w Jaśliskach oraz biurko, na którym stoi wykonany współcześnie, z brązu, relikwiarz przedstawiający Świętego Biskupa w stroju pontyfikalnym. Relikwiarz wyk. Czesław Dźwigaj w 1991 r. Drugi taki relikwiarz otrzymał Jan Paweł II podczas Mszy św. beatyfikacyjnej 2 czerwca 1991 r. w Rzeszowie.
Na szczególną uwagę zasługuje portret Józefa Sebastiana Pelczara, pędzla Leona Wyczółkowskiego z 1899 roku.
W muzeum zgromadzone są również eksponaty związane z bł. Matką Klarą Ludwiką Szczęsną i pierwszym okresem historii Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego.
Portret M. Klary Szczęsnej (1863-1916), nieznanego autora, jest jednym z nielicznych po niej pamiątek. Z przełomu XIX i XX w. pochodzi Krucyfiks z jej celi (wraz z czaszką rozpoznawalny na portrecie). Inne przedmioty po pierwszej przełożonej generalnej Zgromadzenia, poza fotografiami z przedstawieniem jej postaci, to: modlitewniki, różańce, pamiątkowe obrazki, książka Żywot świętej Klary z dedykacją ks. J.S. Pelczara, Konstytucje Zgromadzenia z jej podpisem, własnoręczne notatki m. Klary i rękopisy listów. Na uwagę zasługuje obrazek Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, które ma na szacie uwidocznione serce. S. Ludwika Szczęsna, jeszcze jako Sługa Jezusa otrzymała ten obrazek na pożegnanie w Lublinie od swego spowiednika ks. Antoniego Nojszewskiego. Wraz z jego historią przekazaną przez Matkę, kolejne pokolenia sercanek z pietyzmem go przechowały. Inny obrazek z przedstawieniem Maryi Niepokalanej, wyhaftowany został przez s. Bogumiłę Zajchowską, jak mówi napis: „Na podziękowanie Najśw. Pannie Maryi z Lourdes za uzdrowienie naszej Przew. Matki, ofiarują kochające ją córki duchowne, Służebnice Serca Jezusowego w październiku 1910 r.”
Z pamiątek Zgromadzenia prezentowane są rękopisy dokumentów: statut Zgromadzenia; zezwolenie na utworzenie Zgromadzenia podpisane przez kard. A. Dunajewskiego (27.03.1894); mowa ks. Pelczara przy zawiązaniu Zgromadzenia (15.04.1894); ułożone przez Założyciela Konstytucje Zgromadzenia (z grudnia 1896); oraz dekret afiliacji Zgromadzenia do Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (16.11.1908). W ekspozycji znajdują się fotografie kompleksu klasztornego przy ul. Garncarskiej z początku XX w. oraz przedstawiające pracę pierwszych sercanek.
Malarstwo reprezentują obrazy z XVIII w.: Vir Dolorum mal. na desce i św. Anna Samotrzeć, mal. na płótnie, które siostry uratowały od zniszczenia, opuszczając Lwów w 1946 r. Inne obrazy olejne z grupy Ecce Homo to: pędzla Józefa Trepki (1890), drugi S. Bocheńskiego z 1917 r.; oraz Głowa Chrystusa, malarza węgierskiego Josefa Polya (1802-1873), dar prof. Edwarda S. Zalewskiego. Cenną pamiątką jest obraz z przedstawieniem Chrystusa Zmartwychwstałego ze św. Tomaszem i Apostołami, malowany w 1881 r. na desce przez dominikanina Angelika Drewaczyńskiego (1826-1899), ofiarowany Zgromadzeniu przez dr Tomasza Mączkę.
Wyroby z rzemiosła artystycznego, zapoznają ze złotnictwem początku XX w. Są to: monstrancja wykonana w pracowni Marcina Jarry, kameryzowana biżuterią Zofii Wołodkowiczowej, którą hrabina ofiarowała m. Klarze Szczęsnej na ten cel w 1900 roku; puszka i kielich, stanowiące komplet, dar Założyciela dla Zgromadzenia z 1902 r.; kielich prymicyjny ofiarowany przez komisarza Zgromadzenia ks. Rudolfa van Roya.
Rzeźbę reprezentuje krucyfiks ze Śląska z drugiej połowy XIX w.; zaś figura, z przedstawieniem św. Jana Chrzciciela, wykonana przez stolarza Józefa Ligęzę w 1900 r., pochodzi z nie istniejącej ambony kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie.
W niewielkim pomieszczeniu eksponowane są też zbiory pochodzące z terenów pracy misyjnej sióstr sercanek: z Libii, Boliwii, z Jamajki oraz przywiezione z Zairu. Są to okazy flory i fauny, tkaniny, przedmioty codziennego użytku, instrumenty muzyczne, prace wykonane przez dzieci z sierocińca.
W ponad stuletniej historii Zgromadzenia szczególnym uprzywilejowaniem była posługa sióstr wobec Biskupa Rzymu w Watykanie, zapoczątkowana wcześniej dwudziestoletnią współpracą z kard. Karolem Wojtyłą w kurii krakowskiej. Dlatego nieprzypadkowo w muzeum poświęconym św. Józefowi Sebastianowi znajduje się ekspozycja pamiątek związanych ze św. Janem Pawłem II.
Wśród darów i pamiątek można tu zobaczyć: czterotomowy brewiarz, sygnowany przez ks. kard. Karola Wojtyłę; Litanię Narodu Polskiego, którą codziennie jako Papież odmawiał, dopisując nowych świętych, wynoszonych przez siebie do chwały ołtarzy; krzyż i różaniec z zaznaczonymi stacjami drogi krzyżowej, używane w modlitwie podczas choroby oraz noszone przez niego szkaplerze.
W 1986 r. na odbywającą się XIV Kapitułę Generalną Ojciec Święty ofiarował Zgromadzeniu kielich z pateną. Inny, neorenesansowy kielich eksponowany w muzeum, ofiarowali Ojcu Świętemu na 50-lecie kapłaństwa Wolontariusze Cierpienia, Jan Paweł II używał go podczas Mszy św. a potem przekazał siostrom. Wśród innych, ważnych dla Zgromadzenia pamiątek jest jeden z ornatów z wyhaftowanym Sercem Pana Jezusa, w którym Jan Paweł II odprawiał Mszę św. w kaplicy na Watykanie w 100. rocznicę powstania Zgromadzenia. W ekspozycji są też przedmioty ofiarowane Ojcu Świętemu przez Zgromadzenie: czerwona papieska peleryna (1991); obraz Najśw. Serca Jezusowego (1994); obraz Matki Bożej Częstochowskiej (2002); relikwiarz św. J.S. Pelczara (2003). Z używanych przez Papieża rzeczy eksponowane są szaty (piuska, mitra, kapelusze z pielgrzymek, sutanna, płaszcz, rokieta, buty) i inne drobne przedmioty. Znaczną część ekspozycji zajmują pamiątki, które Jan Paweł II otrzymał w darze (np. różaniec i droga krzyżowa od Matki Teresy z Kalkuty, różańce, figurki), a potem przekazał siostrom.
Kościół nigdy nie rozstaje się z tajemnicą świętych obcowania. Nie rozstaje się ze swoimi świętymi i błogosławionymi. Oni stanowią jego przyszłość. Stanowią jego największą nadzieję. Wskazują nieustannie drogę, a równocześnie wciąż wracają do nas, są z nami. Stanowią żywy przykład dla nas, szczególnie dla tych, którzy żyją podobnym charyzmatem. I wreszcie orędują za nami - i na ich wsparcie liczymy.